Elazığ ili, Merkez ilçesi, Harput Mahallesi, Güllübağ Mevkii’nde yer alan Mülga Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 30.05.1985 tarih ve 1089 sayılı kararı ile Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir.
Mağara girişi Buzluk tepenin kuzey yamacında bulunmaktadır. Mağaranın en önemli özelliği yazın en sıcak günlerinde bile içerisinde bol miktarda buz bulundurmasıdır. Bu özelliğinden dolayı soğutucu sistemler yaygınlaşıncaya kadar, Buzluk Mağarası’nın buzlarından yararlanılmış ve mağara soğuk hava deposu olarak da kullanılmıştır. Ancak, soğutucu sistemlerin gelişmesiyle Buzluk Mağarası ekonomik önemini yitirmiştir. Buna karşın turistik önemi artmaktadır. Günümüzde sadece yöre turizmine hizmet etmektedir. Bu da yetersiz kalmaktadır. Mağaralar eski çağlardan beri konut, sığmak ve depo olarak kullanıldıklarından insan yaşamında önemli bir rol oynamıştır.
Buzluk Mağarası, giriş kısmında yer alan Ayvan, Büyük Sofha ve Şark Sofhası adı verilen üç ayrı salon ile bunları birbirine bağlayan galerilerden oluşmaktadır. En önemli buz oluşumu Şark Sofhası adı verilen salonda ve galerilerde gerçekleşmektedir. Burada mevcut buz sarkıtlarının çapı 75 cm, uzunlukları ise 1-1.5 metreyi bulur. Mağara duvarları ve mevcut merdivenleri tavandan sızan suların etkisiyle ilkbahar aylarında tüm yüzeyi kaplayan buz tabakalarıyla kaplıdır (Tonbul- Şengün 2013). Harput Buzluk Mağarası düzensiz bir şekle sahiptir. Kayaç blokları arasındaki dar bir geçitten 8 basamak merdivenle inilen ve elektrik ile aydınlatılan mağara, bloklar arasındaki boşluktan ibarettir. Bu boşluk önce 80°’lik bir eğimle aşağıya doğru 20 m devam etmektedir (İnceöz, 1997). Tabanına yaklaştıkça eğim azalmaktadır. Mağaranın giriş boşluğu ancak bir insanın eğilerek geçebileceği (yaklaşık 1.5 m. çapında) boyutlardadır. Mağaranın toplam derinliği yaklaşık 30 m, en geniş yeri de yaklaşık 7 m’dir. Tabanına yaklaştıkça eğim azalmaktadır. Mağaranın giriş boşluğu ancak bir insanın eğilerek geçebileceği (yaklaşık 1.5 m. çapında) boyutlardadır. Mağaranın toplam derinliği yaklaşık 30 m, en geniş yeri de yaklaşık 7 m’dir. Mağara içinde yapılan ısı ölçümleri, ısının derinlikle ters orantılı olarak değiştiğini göstermiştir. Ekim ayında yapılan ölçümler, yüzeydeki 22 oC atmosfer ısısına karşın, tabanda 8 °C olarak ölçülmüştür. Mart ayı ölçümleri ise, 12 oC lik atmosfer sıcaklığına karşın, tabanda O °C olarak ölçülmüştür. Mağaranın içinde hissedilir derecede bir hava akımı mevcuttur. Mağara, ekim ayında nemli ve yaklaşık 40 kg kadar buzun bulunduğu durumda gözlenmiştir. Ancak hiç su bulunmamıştır. Buna karşın mart ayındaki gözlemler sırasında büyük oranda bir buzlanmanın meydana geldiği saptanmıştır. Bu nedenle mağaraya zorlukla girilebilmiştir (İncegöz-Çelebi 1997).
- İNCEÖZ, M., ÇELEBİ, H., “Harput (Elazığ) Buzluk Mağarasının Özellikleri, Jeolojisi Ve Oluşumu”, Ekoloji Çevre Dergisi, Eylül 1997 S. 24, S.3-17
- İNCEÖZ, M., ÇELEBİ, H., “Harput (Elazığ) Buzluk Mağarasının Özellikleri Jeolojisi Ve Oluşumu”, Ekoloji Çevre Dergisi, İstanbul, 1997, S. 24, S. 13-17
- TONBUL S., ŞENGÜN, M. T.,“Harput Çevresindeki Mağaralar Ve Coğrafi Özellikleri”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama Ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013, S.1009-1031
- KÖKTEN, K., 1969-1970-1971-1972, ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları. Ankara.
