Kızıl Hamam, eski Kale Altı Hamamı olarakta bilinen bu hamam (Sunguroğlu,2013:395) halk arasında Dere Hamamı olarakta bilinen Süryani Mahallesi olan eski ismiyle Norsis Mahallesi olarakta geçen, Harput’u Hüseynik’ e bağlayan tarihi yol üzerinde bulunmaktadır. Tarihiyle ilgili farklı açıklamalar bulunmaktadır. 13. yy ilk yarısı Artukluoğulları (Sağlam,2002:217) veya 16.yy (Elazığ Kültür Envanteri 2009) Osmanlı, hamam üzerinde herhangi bir kitabe olmadığı için tam tarihi bilinmemektedir. Kızıl Hamam kayalık bir zemine inşa edilmiş ve zeminin hemen altından bir dere geçmektedir. Hamamın su kaynağı bu dereden karşılanmış olmalıdır. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen hamam büyük oranda yıkılmıştır. Bu sebeple plan olarak kesin bir tipoloji verilememekte ancak Harput’ta bulunan Kale Hamamı, Esediye Hamamı ve Cimşit bey hamamlarındaki dört eyvan ve dört köşe halvet hücreli plan tipolojisine benzerliği görülmektedir. Eski fotoğraflarda güneyden bir giriş olduğu ve girişin muhtemel izlerinde hamamcı odası ve soğukluk (soyunmalık) bölümü bulunduğu, soğukluk bölümünün basık ve küçük ölçekli bir kubbe ile örtüldüğü görülmektedir. Sıcaklık bölümü de dikdörtgen planlı ve ortası yine küçük bir kubbe ile örtülüdür. Ancak bugün kubbeler ve devamında ki tonoz örtülerin hepsi yıkılmıştır. Sıcaklığın devamında küçük bir mekân daha bulunmaktadır bu mekân külhana açılan cehennemlik bölümü olabilir. Duvar izlerinde dilatasyon olduğu ve yapıya sonradan eklendiği anlaşılmaktadır. Hamam kaba yonu büyük ve küçük taşlar ile almaşık bir teknikle örülmüştür. Planın tam olarak anlaşılabilmesi için sondaj ve temizlik kazılarının yapılarak retorasyon projesinin hazırlanması gerekmektedir.
Harput Kızıl HAMAM